Ratingstatistieken

Prof. Dr. Arpad Elo (1903-1992) was een Amerikaanse schaakmeester van Hongaarse afkomst. Van zijn schaakpartijen ken ik alleen een nipte nederlaag uit 1957 tegen Robert James Fischer, maar die heette toen nog Bobby en hij moest nog veertien jaar worden. Toch zal Arpad Elo in de schaakwereld nooit worden vergeten, want hij is de uitvinder van het ratingsysteem, dat de krachtsverschillen tussen schakers meet en dat tegenwoordig ook bij allerlei andere sporten wordt gebruikt.

Het principe is heel eenvoudig. Wie wint van een gelijkwaardige tegenstander, krijgt er punten bij. Wie verliest, levert punten in. Win je van een zwakkere tegenstander, dan ga je niet veel vooruit, maar win je van een hoger gerate speler, dan stijg je behoorlijk. Beginners hebben een rating van rond de 1000. Wereldtoppers hebben vandaag de dag getallen van boven de 2800 achter hun naam staan. De berekening gaat volgens een tamelijk ingewikkelde wiskundige formule, maar het aardige is, dat het ratingsysteem statistieken genereert met een grote voorspellende waarde.

De statistische winstkans in een schaakpartij tussen twee spelers met een bekende en betrouwbare rating (dat wil zeggen gebaseerd op een behoorlijk aantal verwerkte partijen), is gemakkelijk af te lezen in de zogenaamde ratingtabellen. Tegen een speler met een gelijke rating is de winstkans 50 procent. Tegen absolute wereldtoppers moet ik in honderd partijen ongeveer drie punten kunnen halen. Maar de voorspellingen horen het beste tot hun recht te komen in teamwedstrijden.

Afgelopen zaterdag speelde Dubbelschaak tegen schaakvereniging De Pion uit Roosendaal. Het gemiddelde ratingverschil over acht borden bedroeg maar liefst 126 punten in het voordeel van Dubbelschaak. De winstkansen bedragen volgens de ratingtabellen in zo’n geval ongeveer 67 procent en de normaalscore was dus 5,36 - 2,64 in Boxtels voordeel. Maar we verloren met 2½ - 5½, zoals u elders in dit blad kunt lezen. Dat is echt een onwaarschijnlijk groot verschil. De kans op zo’n nederlaag is minder dan een half procent! Zo zie je maar: aan statistieken heb je niets. We zullen het maar op de geheime krachten in de sport houden. Maar een wanprestatie blijft het.

Dat schaken ook als er vrijwel geen materiaal meer over is nog knap lastig is, moge blijken uit opgave 295. Wit aan zet kan winnen. Ziet u hoe?

Opgave 294 kwam uit een snelschaakpartij tussen Paul Keres en David Bronstein. Bronstein, een echte schaaktovenaar, zag waarschijnlijk dat hij door de onreglementaire zet 1. … Lxf8+ snel mat kon geven en deed het toen maar zo: 1. … Ta8-a4+! 2. Kb4xa4 Tf8-a8+ 3. Ka4-b4 Lh6-f8+ (nu mag het wel!) 4. Kb4-c4 b6-b5+ 5. Kc4xd4 Ta8-d8 mat.

Alle informatie over de beoefening van het schaakspel in Boxtel en omgeving vindt u op dubbelschaak.nl.

Grote opkomst bij Grand-Prix voor de jeugd

Voor het derde jaar op rij organiseert Dubbelschaak een serie van vijf Grand Prix-toernooien voor de jeugdspelers uit de districten Den Bosch en Tilburg. Nog nooit was de opkomst zo groot. Afgelopen zondag werd in De Walnoot het eerste toernooi gespeeld en er hadden zich maar liefst 91 kinderen ingeschreven.

Ook alle Dubbelschakertjes doen dit jaar mee en bij het eerste toernooi waren meteen verschillende grote Boxtelse successen op te tekenen. In de hoogste leeftijdscategorie werd groep 1 met overmacht gewonnen door Jaap Gottlieb. Met zijn 6 ½ uit 7 bleef hij de concurrenten maar liefst twee punten voor. Gedeeld tweede in die groep werd Sjors Cooijmans. Tycho Paulissen werd in zijn leeftijdsklasse gedeeld derde. Maar voor de grootste verrassing van het toernooi zorgde Pjotr Mahieu. Pjotr is pas vanaf het begin van dit schooljaar lid van de club, maar hij is een echte denker. Hij won in de groep kinderen van niveaugroep Stap 1 al zijn partijen en dat is een geweldige prestatie. Alle uitslagen vindt u gemakkelijk via het blog van het toernooi.

Het volgende toernooi in De Walnoot wordt op zondag 13 december gespeeld. De groepen worden dan opnieuw ingedeeld, zodat iedereen tegenstanders van eigen sterkte krijgt. Dan wordt het nog spannender, want de prijsuitreiking volgt pas als de totaalscore over vijf toernooien bekend is.

Op de foto: Pjotr Mahieu. Foto: Karin Gottlieb

Dubbelschaak krijgt afstraffing van Pion Roosendaal

Afgelopen zaterdag was een zwarte dag in de geschiedenis van Dubbelschaak. Alle drie de teams verloren hun competitiewedstrijd. Dubbelschaak-3 verloor nipt met 4½ - 3½ van HMC-5 uit Den Bosch. Het tweede team ging tegen Veldhoven-2 met 5-3 onderuit. Maar de grootste deceptie was het zware verlies van de eerste selectie in de thuiswedstrijd tegen Pion Roosendaal. Het werd maar liefst 2½ - 5½, en dat terwijl het team van Dubbelschaak op ieder bord een gemiddeld ratingsurplus van maar liefst 126 punten had.

Gezien de papieren krachtverhoudingen mocht derhalve op een dikke overwinning worden gerekend, maar zaterdag liep zo ongeveer alles mis wat er mis kan lopen. Ervaren cracks als Michel van der Stee en Peter Boll gingen zwaar in de fout en verloren kansloos. Dubbelschaak-topscorer Rob van Meurs volgde in goede stelling hun slechte voorbeeld. En toen ook Wil van Lankveld en Michiel Luijpen het niet konden bolwerken, was het pleit beslecht.

Gelukkig werd er niet aan alle borden slecht gespeeld. Guido Jansen overspeelde zijn tegenstander na een matige opening met een fraai kwaliteitsoffer. En ook Huub van Dongen op bord twee leek lange tijd op weg een goede overwinning binnen te halen. Hij had een Franse partij met wit scherp opgezet en wikkelde vervolgens keurig af naar een gewonnen eindspel. Helaas verwisselde hij daarin twee zetten, waarna hij in remise moest berusten. De beste Dubbelschaak-prestatie van de dag kwam echter op naam van teamcaptain Martien van der Meijden. Hij was met zwart belabberd uit de opening gekomen. De verdediging kostte hem zeeën van tijd en met de witte aanval in volle gang moest hij nog vijftien zetten in vijfenveertig seconden doen. Die drie seconden bedenktijd per zet waren voor hem echter voldoende om de kansen volledig te laten keren. Toen zijn tegenstander op de veertigste zet een onreglementaire zet deed en de maximale bedenktijd overschreed, stond Martien al huizenhoog gewonnen.

Door deze pijnlijke nederlaag is Dubbelschaak teruggevallen in de middenmoot. Wellicht kan er, als in de rest van de competitie tenminste aanzienlijk beter wordt gespeeld, uiteindelijk nog gespeeld worden om de ereplaatsen. Maar als de schaakblindheid niet gauw wordt genezen, is natuurlijk zelfs degradatie niet uit te sluiten.

Alle gedetailleerde uitlagen vind je op de Dubbelschaak-pagina over de externe competitie.

Boxtel schaakt!

Buiten de reguliere clubavonden op dinsdag voor de volwassenen in Grand Café Rembrandt en op donderdag voor de jeugd in Brede School De Wilgenbroek staan de komende tijd bij Dubbelschaak allerlei activiteiten op het programma. Voor de vaste lezers van deze rubriek bieden ze volop gelegenheid om eens te komen kijken, want publiek is van harte welkom.

Een en ander begint aanstaande zaterdag als Dubbelschaak thuis tegen De Pion uit Roosendaal speelt, een belangrijke wedstrijd, want wie wint neemt de leiding in de 3e klasse van de landelijke competitie. De wedstrijd begint om 13.00 uur. Rond een uur of vier wordt het spannend. Dubbelschaak-2 en -3 spelen uit, respectievelijk in Den Bosch en Veldhoven.

Zondagochtend is de jeugd aan zet. Dubbelschaak organiseert in De Walnoot op vijf zondagen de zogenaamde Kandidaatjes en Grand Prix Toernooien van het de districten Den Bosch en Tilburg van de Noord-Brabantse Schaakbond. Er hebben zich al een kleine honderd kinderen ingeschreven. Het toernooi begint om 10.00 uur en duurt ongeveer tot 13.00 uur. Het is altijd weer een lust voor het oog om zo veel kinderen enthousiast te zien schaken.

Dinsdag 24 november mag Dubbelschaak thuis aantreden voor een KNSB-bekerwedstrijd tegen het Meesterklasseteam van SMB uit Nijmegen. In de KNSB-beker wordt gespeeld met teams van vier spelers. SMB kan putten uit een groot assortiment internationale titelhouders.

Maar dan moet het mooiste nog komen. Op 6 december wordt in de Verkadefabriek in ’s-Hertogenbosch het Nederlands snelschaakkampioenschap voor clubteams gehouden. Dubbelschaak komt uit met twee teams van vier spelers. Het eerste team mag dienen als kannonnenvoer voor toppers als Anish Giri, Michael Feygin, Robin Swinkels en vele andere grootmeesters. Wie denkt dat schaken geen kijksport is, zal verrast worden. Er wordt gespeeld met slechts zeven minuten bedenktijd per persoon per partij en dat levert altijd spektakel op. Het toernooi begint om 10.30 uur. De prijsuitreiking staat gepland rond 17.00 uur.

Dat ook bij snelschaken fraai gecombineerd kan worden bewijst opgave 294. In een vluggertje tussen de wereldkampioenskandidaten Paul Keres en David Bronstein kon zwart in bovenstaande stelling eenvoudig winnen met 1. … Pc2+, maar dan duurt de partij nog wel even. Met slechts enkele seconden bedenktijd vond Bronstein echter een geforceerd mat in vijf. U mag er langer over nadenken.

In de stelling van opgave 293 uit de 47e partij uit de WK-match van 1984-1985 tussen Karpov en Kasparov volgde na 31. Pd2-b1? eenvoudig 31. … d4-d3+ 32. Kc2-b2 d3-d2! en wegens de dreiging 33. … Pc5-d3 kon wit opgeven.

Alle informatie over de schaakactiviteiten in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

Bruin revisited

Enkele lezers van mijn column over demoniseren vroegen me wat ik met “Dit is bruin” bedoel. Grappen moet je niet uitleggen, maar omdat het serieus bedoeld was: ik wijs er niet op dat ze het bruin bakken, ik refereer zelfs niet aan poep, ik heb het alleen over de kleur van hemden.

Demoniseren

Het is uiterst lastig om precies uit te drukken wat je bedoelt. Wat een feit is en wat waarheid is, daar zijn boeken over vol gefilosofeerd. Zelfs grote geesten als Bertrand Russell komen er niet uit. In Human Knowledge geeft hij als voorbeeld van een ware bewering “This is blue”, tenminste als dat gezegd wordt door iemand die tegelijkertijd van dichtbij naar een blauw vlak wijst. En zelfs bij die uitspraak blijkt hij tientallen bladzijden kanttekeningen te kunnen plaatsen.

Afgelopen weekend deed Herman van Veen een uitspraak over de PVV. Wat hij precies zei, doet er niet zo veel toe. Feit is dat de uitspraak ontdaan van iedere context in De Telegraaf kwam. Van Veen ontving daarop duizenden hatemails van PVV-aanhangers. Maandagavond las hij bij Pauw en Witteman schichtig om zich heen kijkend een persverklaring voor. Pauw en Witteman namen het vooral op voor de PVV; Van Veen moest Wilders niet zo demoniseren. De Volkskrant wijdde dinsdagochtend geen letter aan de doodsangst van Van Veen en de bedreigingen door Wilders-fans. Kiest de linkse kerk de kant van Blonde Geert?

Volgens mij is het niet nodig Geert Wilders en de PVV te demoniseren. Wilders heeft herhaaldelijk gezegd dat er tientallen miljoenen criminelen onder de Europese moslims rondlopen en dat die nodig het land en de EU uitgezet moeten worden. Zijn aanhang geeft te kennen Van Veen te willen lynchen. Dat zijn duivelse plannen. Je hoeft er alleen maar naar te wijzen en met Russell te zeggen “Dit is bruin!”

Als er twee schakers zijn die elkaar ooit gedemoniseerd hebben, dan zijn het Kasparov en Karpov wel. Hun eerste match om het wereldkampioenschap werd op 15 februari 1985 na meer dan vijf maanden en 48 partijen geannuleerd. De match ging om zes gewonnen partijen; Kasparov was net van een 5-0 achterstand teruggekomen op 5-3. En precies op dat moment, toen de spanning enigszins terug kwam, besloten de autoriteiten er een punt achter te zetten. Tijdens een hectische persconferentie schroomde een opgewonden Kasparov het niet Karpov in het hartje van Moskou een vriendje van Brezjnev te noemen, een voor beide spelers zeer gevaarlijke kwalificatie, want de Sovjet-Unie verkeerde onder leiding van de doodzieke Tsjernenko in een machtsvacuüm en Gorbatschovs perestrojka was nog niet begonnen. Karpov sputterde maar zwakjes tegen. Voor de meeste schakers was het duidelijk dat hij volkomen uitgeput was door de match en nauwelijks verder kon spelen.

Dat bleek ook uit zijn zetten. In de 47e partij liet Karpov zich met wit de geweldige bunder 31. Pd2-b1 uit de vingers glippen. Na 31. Ta1 zou zwart wellicht iets beter hebben gestaan, maar nu is het meteen uit. Opgave 293: ziet u waarom? Ook in de 48e partij liet hij zich als een kind wegspelen.

Karpovs blunder uit opgave 292 (11e partij WK-match Sevilla 1987) was beduidend minder erg. Wit verloor na 35. Tf6-c6 Pc4-a5! een kwaliteit, maar Kasparov moest nog allerlei uitstekende zetten vinden voordat hij de winst kon bijschrijven.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

The Guardian Chess Book of the Year

In The Guardian, één van de meest gerenommeerde kranten van Groot-Brittannië, wordt de wekelijkse schaakrubriek verzorgd door de Ierse schrijver Ronan Bennett en de Engelse schaakgrootmeester Daniel King. Ieder jaar loven ze een prijs uit voor het beste schaakboek van het jaar. Het is een soort Booker Prize voor schaakliteratuur. Wie die prijs wint, heeft een bestseller geschreven, want het winnende boek zal wereldwijd veel publiciteit krijgen.

De lezers van de rubriek mogen boeken voordragen. Een deskundige jury onder leiding van Daniel King maakt volgende week bekend welk boek uitverkoren is. Op de shortlist van zes genomineerde boeken, prijkt Chess Strategy for Club Players, van de voormalig Boxtelse kampioen Herman Grooten, voorlopig op de eerste plaats. Het boek is gebaseerd op het trainingsmateriaal waarmee hij als coach spelers als Loek van Wely en Jan Werle heeft begeleid. Geen gemakkelijke stof, maar alles wordt heel helder uitgelegd en het boek is alleen al vanwege de schat aan schaakfragmenten onmisbaar in iedere schaakboekenverzameling.

Alleen de nominatie is natuurlijk al prachtig, maar of hij echt kans maakt is de vraag: de concurrentie is moordend. The Sorcerer’s Apprentice, een boek over de schaakpartijen van David Bronstein, kan volgens mij niet winnen. Het is een wat uitgebreide herdruk van een boek dat al sinds 1995 bij mij in de kast staat. Ook het boek van Isaac Lipnitzky maakt geen kans: Questions of Modern Chess Theory is pas dit jaar in het Engels verschenen, maar het is al ruim vijftig jaar oud; het was decennialang hét handboek van de Sovjet-schaakschool. Wel een geduchte concurrent in John Nunn’s Understanding Chess Endgames, maar ook daar zou Grooten wel eens boven kunnen eindigen, want zulke boeken zijn er wel meer. Meer tegenstand komt van Winning Chess Middle Games van topgrootmeester Ivan Sokolov, dat net als Grooten’s boek over schaakstrategie gaat en daar weet Sokolov natuurlijk alles van. De prijs gaat echter, dat weet ik bijna zeker, naar Gary Kasparov. Hij is genomineerd met een lijvig boekwerk getiteld Kasparov vs Karpov 1986-1987 over de roemruchte WK-matches in Londen, Leningrad en Sevilla. De boeken van Kasparov zijn niet alleen het allerhoogste goed wat er op het gebied van de schaakanalyse verschijnt, maar hij is ook nog een begenadigd auteur die heel meeslepend kan vertellen. Als Grooten daar van wint, verdient hij een standbeeld.

De matches tussen Kasparov en Karpov hadden een buitengewoon hoog niveau. Toch werd er soms ook geblunderd. In de 11e partij van de match in Sevilla (eindstand 12-12) overkwam Karpov iets vreselijks. Als hij hier met wit 1. Lf2 had gespeeld, stond hij beslist iets beter. Hij speelde echter 1. Tf6-c6. Kasparov kon zijn ogen niet geloven: er staan nog filmpjes van op internet. Opgave 292: hoe kan zwart een kwaliteit winnen?

In de stelling van opgave 291 volgde in een partij tussen Huub van Dongen en Peter Egmond uit 1975 1. La3-d6! Td7xd6 2. h5-h6 Db8-g8 3. Tc6-c8! en zwart gaf op.

Alles over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl. De genoemde boeken zijn onder andere te bestellen bij De Beste Zet, het schaakverzendhuis van Erika Sziva.

Dubbelschaak na barrage verder in de KNSB-beker

Persbericht KNSB-beker 2 november 2009

Narrow escape tegen De Drie Torens

Het bekerteam van Dubbelschaak heeft zich maandagavond op het nippertje geplaatst voor de volgende ronde in de KNSB-beker. Het viertal speelde uit tegen De Drie Torens uit Tilburg. Op papier moest die wedstrijd gezien de ratingpunten van de betrokken spelers vrij goed te doen zijn. Maar tijdens de wedstrijd was daar niets van te merken.

Aanvankelijk ging alles naar wens. Guido Jansen en Huub van Dongen, aan respectievelijk het eerste en tweede bord, hadden elkaar al eens geruststellend toegeknikt: ze stonden prima en zouden beslist wel gaan winnen. Hun tegenstanders waren het daar echter volstrekt niet mee eens. Ze wisten akelige complicaties te scheppen, waarin zowel Jansen als Van Dongen zich lelijk lieten verrassen.

Gelukkig hielden Peter Boll op drie en Rob van Meurs op vier het hoofd koel. Boll kwam met een gezonde pluspion uit de opening en schoof zijn tegenstander vervolgens weg. Van Meurs deed er veel langer over. Hij slaagde er na lang manoeuvreren in een eindspel van de goede loper tegen de slechte loper over te houden: een moeilijk thema dat in alle leerboeken wordt besproken. Van Meurs bleek zijn huiswerk te hebben gedaan en hij bracht zijn tegenstander keurig in zetdwang. Eindstand 2-2.

Snelschaken

Net als in het bekervoetbal worden de bekerwedstrijden in de schaaksport na een gelijkspel verlengd. Er wordt dan gesnelschaakt met vijf minuten bedenktijd per persoon per partij. Dat is zo vlak na middernacht bijzonder zenuwslopend, maar het Boxtelse team bleek nog het beste wakker: 3-1 voor Dubbelschaak. Alleen Guido miste zijn strafschop. In de volgende ronde, waarschijnlijk eind november, komt het Meesterklasseteam van SMB uit Nijmegen in Boxtel op bezoek. Of Dubbelschaak dat zal overleven, mag worden betwijfeld, maar het wordt in elk geval een mooie clubavond.

Dubbelschaak blijft steken op 4-4

Persbericht Schaakcompetitie van zaterdag 31 oktober 2009

Vele kansen gemist!

De uitwedstrijd van Dubbelschaak in Overschie eindigde afgelopen zaterdag bijna in de Randstedelijke verkeersproblematiek. Het halve team bleef steken op de A16, de andere helft kwam in een omleiding terecht. Gelukkig was de thuisclub bereid het aanvangstijdstip uit te stellen. Toen de wedstrijd eindelijk was begonnen, ontspon zich een boeiend gevecht, waarin het er lange tijd naar uitzag dat Dubbelschaak glansrijk zou winnen.

Guido Jansen had aan het eerste bord weinig te duchten van zijn tegenstander. De Rotterdammer verzuimde tegenspel te ontwikkelen en werd daarna vakkundig opgebracht. Het stond echter al snel weer gelijk toen Peter Boll aan bord vier in een volkomen gelijke stelling pardoes een volle toren weggaf. Een grote tegenslag zoals er nog velen zouden volgen.

Zo miste Wil van Lankveld in een superieur opgebouwde partij een gemakkelijk winst, waarna hij enkele zetten later in remise moest berusten. En Huub van Dongen probeerde met een trucje de lichte druk van zijn tegenstander af te schudden, zonder te beseffen dat hij zichzelf daarmee in veel grotere problemen bracht die hij niet meer te boven kwam. Tot overmaat van ramp slaagde Rob van Meurs, de teamtopscorer van vorig seizoen, er niet in om in een ogenschijnlijk kansrijke stelling de beslissende klap te vinden. Het was aan Martien van der Meijden te danken dat Dubbelschaak ondanks alles uitzicht hield op de overwinning. Hij speelde een dijk van een partij, waarin zijn tegenstander geen enkele kans werd gegund.

Tijdnoodperikelen

Bij de tussenstand 3-3 zagen de twee resterende partijen er uitstekend uit. Debutant Ramon Jessurun had met zwart in een Spaans Jaenisch-gambiet al in de opening voordeel weten te behalen. In wederzijdse tijdnood bleek hij veel slagvaardiger dan zijn tegenstander die uiteindelijk vlak voor de 40e zet door tijdsoverschrijding verloor.

Jammer genoeg was er ondertussen in de tijdnoodfase bij Michel van der Stee op bord drie iets misgegaan. Hij was in een moeizaam eindspel terechtgekomen, maar hij vocht terug en hield alles keurig binnen de remisemarges. Zijn tegenstander bleef het echter tot het laatste pionnetje proberen en daarmee had hij succes. Van der Stee miste het allerlaatste koningsdriehoekje en verloor. Het 4-4 gelijkspel werd als een grote teleurstelling ervaren.

Tweede team verliest weer

Toen bekend werd dat Dubbelschaak-2 thuis met maar liefst 6-2 verloren had van Stukkenjagers-3 werd de stemming er niet beter op. Die knapte pas weer op toen Diederik Claassen, na aankomst van het eerste team in Dubbelschaak-clublokaal Grand Café Rembrandt, liet zien hoe hij als enige tweedeteamspeler had gewonnen. Echt een hoogst origineel potje, waar geen van de aanwezigen aanmerkingen op kon maken.