Alice en de witte dame

Charles Lutwidge Dodgson, beter bekend onder zijn pseudoniem Lewis Carroll, moet een merkwaardig man zijn geweest. Deken van de Anglicaanse kerk, wiskundige, logicus, één van de pioniers van de fotografie en een eeuwige vrijgezel. Hij had een uitstekende reputatie in het Victoriaanse Engeland, maar hij hield er wel talloze vrouwenvriendschappen op na en hij was idolaat van jonge meisjes, waar hij zelfs naaktfoto’s van maakte. Eén van hen maakte hem wereldberoemd: Alice Liddell voor wie hij Alice in Wonderland en Through the Looking Glass bedacht.

Ruim een eeuw na zijn dood is Lewis Carroll nog steeds actueel. Recent verscheen een spectaculaire 3D film gebaseerd op zijn bestsellers en bijna tegelijkertijd een biografie. De biografie heb ik nog niet gelezen, maar de film is een aanrader: heel vermakelijk, al is er voor de ware Carroll-fan veel op aan te merken.

Alice is 19 in de film. Ze heeft vreemde dromen over wonderland, die later herinneringen blijken te zijn, en valt opnieuw, net als in het oorspronkelijke boek, in het konijnenhol naar de andere wereld. Daar speelt zich een bizarre strijd af tussen allerlei figuren uit Wonderland en Spiegelland. The Queen of Hearts, die ook in het oorspronkelijke boek al een kwaadaardig karakter heeft, is de kwade genius. De Witte Dame (een prachtige rol van Anne Hathaway) staat aan de goede kant. En zo wordt het een niet bijster carrolliaans clichéverhaaltje.

Bij Carroll leven in Wonderland speelkaarten. Soms is Alice groot, soms is Alice klein: zo gaat het nu eenmaal van in de wondere wereld van de speelhal. Through the Looking Glass speelt in de wereld achter de spiegel. Daar zijn de schaakstukken de baas. Alice speelt er de rol van een pion. Ze wordt steeds verplaatst en heeft dan wonderlijke ontmoetingen op het bord: met ridders die bij de rare sprongen van hun paard vallen en met de witte koningin die een beetje dwaas is, maar wel heel hard kan lopen. Uiteindelijk promoveert Alice zelf tot koningin en geeft vervolgens mat. Dodgson was wiskundige en het boek zit vol prachtige logische woordspelletjes. Van schaken had hij waarschijnlijk minder kaas gegeten. De zetten die hij laat spelen zijn volslagen belachelijk. Dat zal hij ongetwijfeld opzettelijk hebben gedaan, maar het was veel leuker geweest als hij een serieus schaakprobleem onder zijn verhaal had gelegd. Het boek begint met het onderstaande diagram.

Alice is pion d2 en loopt uiteindelijk naar d8, maar onderweg gebeurt er allerlei onreglementairs. Ik ken het boek al bijna vijftig jaar, maar toen ik het naar aanleiding van de film weer eens opsloeg, zag ik voor het eerst dat het een heel simpel mat in drie is. Ik neem aan dat u voor opgave 313 veel minder bedenktijd nodig heeft.

Opgave 312 was veel moeilijker. Zwart kan op vele manieren winnen, maar Marshall koos voor het fraaie 1. … Dc3-g3!! Het is nu mat na 2. hxg3 Pe2 of 2. fxg3 Pe2+ 3. Kh1 Txf1. Wegens de matdreiging op h2 moet de dame echter genomen worden. 2. Dxg3 Pe2+ 3. Kh1 Pxg3+ is echter ook hopeloos. Wit gaf op.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel en omgeving vindt u op dubbelschaak.nl.

Jenny Woolf

The Mystery of Lewis Carroll

Haus Books 2010

Klik hier voor een recensie.

De meesterzet

Bloemrijk taalgebruik is van levensbelang in de wereld van het politieke commentaar. Opmerkelijk genoeg worden daarbij allerlei uitdrukkingen aan de schaaksport ontleend. Mensen worden voorgesteld als pionnen op het schaakbord. De machthebbers verschuiven de stukken en spelen regelmatig op meerdere borden tegelijkertijd. Daarbij komen ze om de haverklap in een patstelling of een herhaling van zetten terecht. En sinds vorige week hebben we de meesterzet.

Wouter Bos heeft als pointe van een diepe manoeuvre, die begon bij de val van het kabinet en voortgang vond in de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen, Job Cohen naar voren geschoven als nieuwe partijleider. Zeer verrassend voor vriend en vijand. Spectaculair ook. Maar was het ook echt een meesterzet?

In vroeger tijden, toen schaken nog in hoog aanzien stond bij edelen en rijkelui, kletterden de goudstukken soms op het schaakbord na een oogstrelend offer. Daar was het publiek voor gekomen. Ik heb nooit gelezen dat ze hun geld terugeisten als achteraf bleek dat de combinatie fout was. Maar menige spektakelzet is bluf, zelfoverschatting of zelfs verstandsverbijstering. Soms werkt het, omdat de tegenstander schrikt van een onverwachte zet. De jonge Michael Tal bracht met zijn spectaculaire offers zijn tegenstanders dusdanig van hun stuk dat ze in tijdnood raakten en de weg kwijt raakten in de vele verwikkelingen. Maar analytisch bleken het lang niet allemaal meesterzetten.

Misschien pakt de onverwachte zet van de PvdA goed uit. Aan de andere kant creëert de vooruitgeschoven post van Cohen nieuwe zwaktes in de toch al niet stevige positie van de partij. De Noordzuidlijn zal beslist met zware stukken worden bestookt. De debacles met de museumverbouwingen belemmeren de harmonische ontwikkeling van Amsterdam. En zijn tegenstanders hebben nog bedenktijd genoeg. Ik zou daarom niet bij voorbaat van een meesterzet durven spreken. Wellicht kunnen commentatoren voortaan hun vergelijkingen ontlenen aan een nóg opportunistischer tijdverdrijf. Wat denkt u van een gouden wissel? Of zullen we eerst maar even wachten tot hij scoort?

In opgave 312 uit een partij Levitsky-Marshall (Breslau 1912) vraag ik u nog al wat. Zwart kan op vele manieren winnen, maar hij koos voor een zet die wel wordt beschreven als de meeste briljante zet aller tijden. “The spectators showered the board with gold coins”, aldus Marshall zelf. Ziet u welke meesterzet zwart hier speelde?

Opgave 311 was een studie van Falk uit 1990. 1. Kc8-b8 Th6-d6 (om 2. c8D+ met 2. … Td8 te beantwoorden) 2. Kb8-a7! Td6-d8 3. Ka7-b7! en zwart verliest door zetdwang.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel en omgeving vindt u op dubbelschaak.nl.

Chess Tutor

Samen met Stefan Meyer-Kahlen, de grote man achter het schaakprogramma Shredder dat al vele malen wereldkampioen computerschaak werd, is Cor van Wijgerden begonnen de Stappenmethode om te zetten in een digitale Chess Tutor. Ook Eiko Bleicher, een andere beroemde ontwikkelaar van schaakprogramma’s, is bij het project betrokken. Er zijn inmiddels twee stappen beschikbaar, maar erg flitsend zijn ze nog niet.

De Stappenmethode is bedoeld om kinderen schaken te leren. Oorspronkelijk werden de werkbladen van Van Wijgerden nog gestencild, maar inmiddels is de methode uitgegroeid tot enorme serie werkboeken met bijbehorende docentenhandleidingen. Aan de lay-out is echter nooit veel veranderd. Al sinds de werkboeken begin jaren negentig verschenen, is geklaagd dat ze zo saai zijn. Van Wijgerden geeft als belangrijkste verweer dat de sjeu toch echt door de docent ingebracht moet worden. Daar heeft hij een punt, maar erg overtuigend is het niet. De werkboeken worden op iedere club vooral voor zelfwerkzaamheid gebruikt.

Jammer genoeg is het commerciële talent in de schaakwereld dun gezaaid. Anders was de Stappenmethode al lang uitgegroeid tot een internationale internethype, want inhoudelijk is het allemaal prima in orde en pedagogisch en didactisch zal het ook wel kloppen. Misschien ligt het ook wel aan Van Wijgerden zelf, want de nieuwe Chess Tutor blinkt ook niet uit in presentatie: kurkdroog en weinig enthousiasmerend. “De grafische mogelijkheden zijn op de computer natuurlijk ook toegenomen. Van pijlen, rondjes, vierkantjes, letters en cijfers op het bord wordt dan ook veelvuldig gebruik gemaakt”, schrijft Van Wijgerden op stappenmethode.nl. Dat sluit niet bepaald aan bij de leefwereld waar kinderen op internet aan gewend zijn.

Als u, lezer van deze rubriek, schaken wilt leren, kan ik de Chess Tutors Stap 1 en 2 echter van harte aanbevelen. Het beeld is lekker rustig. U wordt niet lastig gevallen door toeters en bellen of spectaculaire special effects. Het is kortom een ideale methode voor iedereen die nog met schaken moet beginnen als de haren al grijzen. Maar meldt u dan wel meteen aan bij een schaakclub. Dan merkt u hoe leuk het spelletje is.

Natuurlijk gebruikt Dubbelschaak de Stappenmethode op de jeugdafdeling. Met uitstekend resultaat, want we volgen Van Wijgerdens aanbeveling in de docentenhandleidingen om het vooral speels te houden. Ook voor volwassenen biedt de methode veel oefenmateriaal. Opgave 311 is één van de vele dagelijkse opgaven die op Stappenmethode.nl verschijnen. Niveau stap 5: wit speelt en wint.

Opgave 310: in de partij Van Mil-Hommeles, KNSB-competitie 1986, speelde wit hier verrassend 1. Pe5xf7!! Dc7xg3 2. Pf7xd8 Dg3-h4 3. Pd8xe6+ Kg7-f6 4. Pe6xd4 Dh4xd4 5. Ta1-d1 en zwart gaf op.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel en omgeving vindt u op dubbelschaak.nl.

Dubbelschaak wint overtuigend van Oost-Souburg

3-5 in verre uitwedstrijd

Eindelijk zat het een keer niet tegen in de competitiewedstrijd van Dubbelschaak. Het hele seizoen grossierde het eerste team van de Boxtelse schaakclub in onnodig gepruts. Afgelopen zaterdag, in de verre uitwedstrijd tegen Oost-Souburg, speelden de Dubbelschakers voor de eerste keer in dit jaar op het niveau dat in de landelijke competitie vereist is. Op de 5-3 overwinning was dan ook niets af te dingen.

De wedstrijd begon zeer voorspoedig met een overwinning van Guido Jansen aan bord vijf. Jansen, die meestal op een veel hoger bord speelt, had door familieomstandigheden enige trainingsachterstand opgelopen, maar daar was niets van te merken. Na een onnauwkeurigheid van zijn tegenstander in de opening, sloeg hij meteen onverbiddelijk toe.

Lange laveerpartijen

De andere uitslagen lieten daarna nog lang op zich wachten. Wat echter opviel, was dat bijna alle Dubbelschakers met een tevreden blik achter het bord zaten. Alleen Rob van Meurs was aan bord vier in moeilijkheden geraakt, maar ook zijn stelling zag er zeker niet onhoudbaar uit. Wel leek duidelijk dat de wedstrijd in een impasse verkeerde, want op elk bord waren de contouren voor lange laveerpartijen duidelijk zichtbaar.

De tweede overwinning van Dubbelschaak kwam op naam van Huub van Dongen. Hij had in het vroege middenspel aan bord twee veel bedenktijd geïnvesteerd om met zwart een superieure structuur op te bouwen, maar wit leek niet zonder tegenkansen. Zijn tegenstander liet zich echter verrassen door een venijnig stukoffer. Een paar zetten later bleek dat wit groot materiaalverlies niet meer kon voorkomen.

Michel van der Stee op bord zes kon daarop met een gerust hart remise accepteren. Temeer omdat ook Peter Boll met wit op bord drie met groot vertoon van macht de overwinning naar zich toe zat te trekken. Vanuit een Gesloten Siciliaans had hij op het juiste moment de stelling geopend. Zwart had op dat moment een kwaliteit kunnen winnen, maar dat zou wit een ziedende koningsaanval hebben opgeleverd. Toen zwart de kwaliteit niet accepteerde, bleef hij in het eindspel met een akelig zwakke pion zitten, waarna Boll de zaak technisch voortreffelijk klaarde.

Spannende eindfase

Daarmee was de wedstrijd echter nog niet gespeeld. Intussen was duidelijk geworden dat Martien van der Meijden het aan bord één tegen veelvoudig Zeeuws kampioen René Tiggelman niet kon bolwerken. Ook de overlevingskansen van Rob van Meurs waren inmiddels minimaal.

De laatste punten voor de overwinning moesten dus van invaller Gilion Berkelmans op bord zeven en Wil van Lankveld op bord acht komen. Hun stellingen zagen er zeer gezond uit, maar waren ook weer niet zo duidelijk dat er al op de overwinning getoost kon worden. Berkelmans had prima gespeeld en stond ook beter. Hij ruilde echter de verkeerde stukken af, waarna hem nog een moeilijke verdediging wachtte. Gelukkig stelde Wil van Lankveld orde op zaken. Hij koos voor een keurige afwikkeling naar een superieur eindspel. En toen hij materiaal kon winnen, zag hij daar zeer terecht van af omdat hij direct mat kon forceren. Berkelmans kreeg daarop remise aangeboden, waarna Van Meurs zijn gevecht staakte en capituleerde.

Met deze overwinning is de prolongatie van Dubbelschaak in de landelijke competitie zo goed als zeker gesteld. In de laatste twee wedstrijden speelt Dubbelschaak tegen het al gedegradeerde Middelburg en het naar de voorlaatste plaats gezakte SV Botwinnik uit Zoetermeer.

Overige teams

Veel minder rooskleurig ziet het er uit voor Dubbelschaak-2. De Boxtelse reserves staan helemaal onderaan in de promotieklasse van de Noord-Brabantse Schaakbond. Zaterdag werd opnieuw verloren: dit keer met 6-2 van Baronie-1 uit Breda. De enige overwinning kwam op naam van Diederik Claassen. Hans Heijstek en Tom van Stiphout speelden remise. Dan deed Dubelschaak-3 in de 3e klasse van de NBSB het heel wat beter. Vught-3 werd met 6½ - 1½ in de pan gehakt. Paul van der Leije, Jaap Gottlieb, Curd Claassen, Reinder de Boer en Jon van Kuijk maakten het verschil.

NK schaken in Eindhoven

Deze week mag ik u blij maken met een heuse scoop. De Gemeente Eindhoven en de schaakbond schijnen een persbericht in voorbereiding te hebben, maar wachten nog op een geschikte datum om het nieuws wereldkundig te maken. Ik denk dat vandaag een mooie dag is: het Nederlands kampioenschap schaken wordt van 10 tot en met 20 juni gespeeld op de High Tech Campus in Eindhoven. En ook voor 2011 en 2012 hebben de gemeente en de campus middelen uitgetrokken om het toernooi in Eindhoven te houden.

De KNSB is al enkele jaren aan het leuren met het toernooi en had steeds de grootste moeite om sponsors te interesseren. Vorig jaar was het prijzengeld zo ver ingekrompen dat de meeste Nederlandse toppers het toernooi meden. Met de 15-jarige Anish Giri kreeg het toernooi een droomwinnaar, maar of hij zijn titel kan verdedigen is de vraag: hij heeft proefwerkweek. Met de steun van de nieuwe sponsors is het prijzengeld echter opgetrokken, dus wellicht zullen veelvoudig kampioen Loek van Wely of zelfs good old Jan Timman zich laten vermurwen om mee te spelen.

Tijdens het toernooi vinden ook allerlei nevenactiviteiten plaats. Het is bedoeling dat de schaaksport in heel Eindhoven zichtbaar wordt. Gedacht wordt aan workshops voor scholen en buitenschoolse opvang, lezingen op het gebied van internettoepassingen en artificial intelligence, snelschaak- en rapidtoernooien. Bij de organisatie van de nevenactiviteiten zijn onder andere SV Eindhoven en de Stichting Houtje Hoofd helder betrokken.

The High Tech Campus is het visitekaartje van Brainport Eindhoven. Voorheen was op het terrein alleen het Philips Natlab gevestigd. Sinds 2003 is het opengesteld voor andere hightechbedrijven. Het zijn er inmiddels bijna honderd en ze zitten in een ideale omgeving met diverse restaurants, conferentieruimtes en een auditorium. De campus is zeer goed bereikbaar met het openbaar vervoer en de auto. Er is zelfs volop parkeergelegenheid. Voor de schaaksport is het werkelijk een droomlocatie. Nu nog zorgen voor flink wat publiciteit, dan wordt Eindhoven dé schaakstad van Nederland!

Halverwege de jaren tachtig was Eindhoven eventjes het schaakcentrum van Nederland. SV Eindhoven speelde zelfs Europacup. Maar de toppers van toen zijn diep weggezakt of spelen niet meer. Tijdens het NK wordt op 19 juni het 2e Johan van Mil Herdenkingstoernooi gespeeld. Uit 1986 herinner ik me een unieke combinatie van deze Eindhovense meester. Opgave 310: wit speelt en wint.

Opgave 309: de Hongaarse grootmeester Negi besliste de partij met 1. Tf1-f8!! Mat is niet te voorkomen.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.