De wijze massa

“Democratie is de wil van het volk”, grapte Wim Kan. “Iedere dag lees ik stomverbaasd in de krant wat ik nou weer wil.” Winston Churchill bracht het vileiner: “The best argument against democracy is a five-minute conversation with the average voter.” Toch heeft de meerderheid, al klinkt het nog zo paradoxaal, bijna altijd gelijk. In The Wisdom of Crowds probeert wetenschapsjournalist James Surowiecki uit te leggen hoe dat zit. Maar het beste voorbeeld geeft hij niet: de schaakgrootmeester tegen de lezers van een krant of de luisteraars van een radioprogramma. Zulke partijen zijn er talloze keren gespeeld. Steeds weer blijkt, dat in een superanalytisch spel, waar de specialisten met kop en schouders uitsteken boven iedere individuele amateur, de krachtsverschillen worden uitgevlakt als de groep deelnemers maar groot genoeg is en men gewoon speelt via het principe van de meeste stemmen gelden.

Tim Krabbé gaf van dit verschijnsel in zijn bundel Schaakcuriosa uit 1974 al verschillende voorbeelden. Spassky speelde in 1970 toen hij wereldkampioen was twee partijen tegen de lezers van het jeugdblad Kosomolskaja Pravda. Hij won met de grootste moeite met 1½ - ½. Ongeveer tegelijkertijd kon Paul Keres niet winnen in een correspondentiepartij tegen de kijkers van het Oost-Duitse televisieprogram Sportreporter en Michaël Tal speelde remise tegen de lezers van Pionerskaja Pravda. Petrosjan werd zelfs positioneel gewurgd door de lezers van Schach. Gary Kasparov lukte het in 1999 wel om te winnen tegen de bezoekers van de MSN Gaming Zone op internet, maar hij moest alle beschikbare computerprogramma’s inzetten. Wil je de verschillende partijen (uit Krabbé 1974 met enkele aanvullingen) naspelen, klik dan hier.

Zelf kan ik het bijna niet geloven. Kijkcijfertelevisie levert vooral afschuwelijke programma’s op. Bij X-factor talentenjachten worden liedjes ten gehore gebracht waarbij ik het niet kan laten te verzuchten dat ik graag doof was geboren. Slachtoffers van de bankencrisis lijken en masse neoliberaal te gaan stemmen. Maar het vreemdste is dat het publiek van sterke mannen houdt, die doorpakken en de macht naar zich toetrekken. De massa weet zelf niet dat ze betere beslissingen neemt dan de (verlichte) despoot en laat zich, zoals de geschiedenis bewijst, zelfs zingend en musicerend naar het front dirigeren om als kanonnenvoer te dienen. En toch heeft de massa gelijk. Ik maak me grote zorgen.

In de partij tussen de lezers van Pionerskaja Pravda en Michaël Tal had de toenmalige wereldkampioen het met zwart scherp aangepakt. Uit een Traxler-gambiet ontstond na allerlei wederzijdse trucs de stelling van opgave 323. Zwart besloot hier met 1. … Pe2-g3+ eeuwig schaak te forceren. Maar hij kon winnen. Ziet u hoe?

Opgave 322, een studie van Herbstman en Kubbel uit 1937, eindigt in remise na 1. Ph3-g1 Pf1-e3+ ( 1. … e1D 2. Pf3+ of 1. … Pf4+ 2. Kh1 e1P 3. Pf3+ Pxf3 pat) 2. Kg2-h3 Ph5-f4+ (2. … e1P 3. Pf3+ Pxf3 is weer pat) 3. Kh3-h2 Pe3-g4+ (3. … e1P 4. Pf3+ Pxf3 5. Kg3 en zwart houdt slechts twee paarden over) 4. Kh2-h1 Pg4-f2+ (4. … e1P 5. Pf3+ Pxf3 pat) 5. Kh1-h2 e2-e1P 6. Pg1-f3+ Pe1xf3 7. Kh2-g3 en wit valt alle drie de zwarte paarden aan. Als zwart ze met 7. … Kd2-e3 dekt, staat wit pat.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl. Deze rubriek verschijnt wekelijks op donderdag in Brabants Centrum. Op Schaaksite.nl wordt elke donderdag een link geplaatst naar het nieuwste stukje op dit blog.