donderdag 25 september 2008

Dame Blanche

Meestal krijg je een schaaltje of een sorbetglas met een paar bolletjes vanille-ijs, slagroom, wat garnering en een koffiemelkkannetje gesmolten chocolade. Soms is de chocoladesaus er al over uitgeschonken. De garnering varieert: fruit, geroosterde amandelsnippers, geraspte chocola. Maar het oorspronkelijke gerecht van Auguste Escoffier, genoemd naar de opera La Dame Blanche van de Franse componist François Boieldieu, met amandelijs, witte perziken, witte aalbessen en een opgespoten rand van witte citroensorbet (en natuurlijk zonder chocola, want de dame is wit) heb ik nog nooit ergens gehad.

Na een wedstrijd in de schaakcompetitie is het goed gebruik bij bijna alle schaakclubs om met het hele team ergens te gaan eten. Meestal vrij eenvoudig, bij een Chinees, een Italiaan, een Steakhouse of een eetcafé. Dan wordt het gezellig. Er wordt stevig gedronken. De spelers geven hoog op van hun mooie partij of klagen erbarmelijk over de gemiste kansen en dan komt het gesprek op allerlei buitengewone onderwerpen van literatuur tot aandelenkoersen en politiek.

Zaterdag begint de competitie weer. De wedstrijden zijn om een uur of zeven afgelopen. Dus als u rond acht uur ergens in Nederland een groepje van acht luidruchtige mannen in een dubieus etablissement ziet zitten brassen, dan is het redelijk om te veronderstellen dat het om een schaakteam gaat. Soms zijn er ook een paar vrouwen bij en dan gaat het er vaak iets rustiger aan toe. Als ze geen schaakspel bij zich hebben, moet u om zekerheid te krijgen even op het dessert wachten. Ze nemen bijna allemaal een dame blanche, een witte dame. Dan weet u het wel.

Dubbelschaak speelt zaterdag thuis, om 13.00 uur in Grand Café Rembrandt. Publiek is van harte welkom, als het maar stil is. Na afloop van de wedstrijd wordt het lawaaierig genoeg. De toegang is gratis.



Vorige week werd de Nederlandse schaakgrootmeester Jan Werle in Liverpool Europees kampioen. Hij scoorde in een zeer sterk veld maar liefst 8 uit 10. Een wereldprestatie. Opgave 240 is een fragment uit dat toernooi. Wit aan zet besliste in Thal Abergel-Michael White de partij op fraaie wijze. Hoe?



In opgave 239 won Ghazgalyev met zwart simpel door 1. … Tc2-d2! 2. Td1xd2 Pf3xd2 en omdat er ineens mat dreigt op f1, verliest wit minstens een stuk. De opgave is afkomstig van stappenmethode.nl, de website van Cor van Wijgerden die de methode ontwikkelde waarmee in Nederland de meeste jeugdspelers worden getraind. Met succes. De nieuwe Europees kampioen Jan Werle is ook stap voor stap groot geworden.

Alle informatie over het schaken in Boxtel vindt u op de Dubbelschaak-website. Onder 'reacties' kunt u uw commentaar kwijt en de oplossing van de opgave van de week.

donderdag 18 september 2008

Operationele handelingen

Naar aanleiding van de schaakrubriek van twee weken geleden, wees een lezer me erop dat naast strategie en tactiek in de bedrijfskunde het zogenaamde ‘operationele handelen’ wordt beschreven. Bij het operationele handelen worden de beslissingen voor de korte termijn genomen en de strategische en tactische plannen uitgevoerd.

In het schaakspel is het niet anders. De grootmeester kan allerlei strategische ideeën hebben over het verloop van de partij op de langere termijn, hij kan allerlei tactische complicaties hebben uitgerekend, er komt een moment dat hij een zet moet doen. Zelfs dan kan er nog van alles misgaan.

Soms worden er onreglementaire zetten gedaan of wordt het verkeerde stuk vastgepakt. Er vallen stukken om, men vergeet de klok in te drukken. Iedere geoefende schaker kent het verschijnsel dat hij soms per ongeluk een zet doet die hij pas enkele zetten later had willen spelen. Een heel pijnlijke blunder, want zo wordt alles wat het brein bedacht heeft door een gebrekkige oog-handcoördinatie te niet gedaan. De emoties kunnen hoog oplopen.

Daarom zijn de operationele handelingen in het schaakspel, net als in het bedrijfsleven, streng gereglementeerd. Wie een stuk aanraakt, is verplicht ermee te zetten. Een zet terugnemen mag niet. Men moet met dezelfde hand waarmee men zet, de klok indrukken. En de zetten moeten worden genoteerd om alles correct terug te kunnen zetten als er iets omvalt.

Godfried Bomans dreef in zijn verhaal Wat denkt een meester ervan? uit de bundel Buitelingen de spot met de bureaucratie. “De Russische schaker Reshewsky had een vakje in zijn schaakbord uitgezaagd en weer met een scharnier op zijn plaats gebracht. Onder de tafel had hij nu een touwtje bevestigd, waaraan hij slechts behoefde te trekken om het vijandige stuk, dat zich op het vierkantje bevond, in een gewatteerd zakje te doen verdwijnen. Zijn tegenstander Euwe protesteerde bij de spelleider, die er de statuten op na sloeg, en jawel hoor, daar stond het: ‘Het heimelijk doen verdwijnen van stukken in een gewatteerd zakje onder de tafel is niet geoorloofd.’”

Opgave 239 komt van Stappenmethode.nl, waar iedere dag acht nieuwe opgaven staan ter lering en vermaak. Zwart aan zet wint.


Opgave 238 is een studie van Prokes die er de regel van het vierkant mee illustreert. Om remise te maken, moet wit pion h7 stoppen. Opmerkelijk genoeg moet hij eerst de andere kant op: 1. Kd8-c8! (dreigt a6-a7-a8) Kd6-c6 2. Kc8-b8! (dreigt weer op te rukken) Kc6-b5 3. Kb8-b7 Kb5xa5 4. Kb7-c6 h7-h5 5. Kc6-d5 en de witte koning staat in het vierkant van de zwarte pion en haalt hem dus precies op tijd in.

Alle informatie over het schaken in Boxtel vindt u op de Dubbelschaak-website. Onder 'reacties' kunt u uw commentaar en oplossing van de opgave van de week kwijt.

donderdag 11 september 2008

Even kennismaken

Wie echt goed wil leren schaken, moet natuurlijk jong beginnen. Gelukkig zijn kinderen al snel gefascineerd door de bijzondere vormgeving van ons spel en de raadselachtige loop van de stukken. Ze hoeven het maar te zien en willen het leren spelen. Het heeft dezelfde betovering als muziek. En net als bij muziek kan iedereen er plezier aan beleven, al wordt maar een enkeling echt goed.

Om kinderen kennis te laten maken met het schaakspel organiseert de jeugdafdeling van Dubbelschaak op de donderdagen 11 en 18 september inloopavonden op Brede School De Wilgenbroek. Van 18.30 tot 19.30 uur komt daar iedere week de jeugdafdeling bij elkaar. Ze krijgen er les en spelen een onderlinge competitie. Tijdens de inloopavonden zijn alle kinderen (met hun ouders) welkom om eens te komen kijken. De kennismaking is bedoeld voor basisschoolkinderen van groep 4 tot en met 8. Jonger kan bij wijze van uitzondering ook, maar het is wel handig als de kinderen al een beetje kunnen lezen en schrijven.

Uiteraard is het programma aangepast aan de bezoekers. In plaats van de schaakles houden we een schaakquiz met aangepaste vragen voor de nieuwe kinderen. En terwijl de kinderen van de schaakclub hun competitie spelen, geven de begeleiders de bezoekers al wat uitleg over het spel.

Aan de inloopavonden zijn geen kosten verbonden. Het lidmaatschap van de club kost voor kinderen € 40 per jaar. Daarbij is alles inbegrepen, ook een werkboek en het spelmateriaal op de club. Als de kinderen het spel echt leuk vinden, is het natuurlijk wel fijn als ze thuis ook een schaakspel hebben. Daar zijn verschillende voordelige adressen voor.

Laatste nieuws: Dubbelschaak heeft een weblog voor de jeugd geopend om de kinderen regelmatig over allerlei schaakactiviteiten te informeren.



Op de jeugdafdeling maken kinderen al snel kennis met pionneneindspelen. In opgave 238 is het thema de ‘regel van het vierkant’. Stapt de koning in het vierkant van de pion, dan houdt hij, als er verder geen obstakels zijn, de pion tegen. Na de slechte zet 1. a5-a6 stapt de zwarte koning op c6 in het vierkant a6-c6-c8-a8 en stopt de vrijpion. Wit kan zwarts vrijpion niet zo eenvoudig tegenhouden, want die mag op de beginzet immers nog twee vakjes vooruit. Hoe kan wit in de diagramstelling toch remise maken?



In de stelling van opgave 237 won Fischer met wit snel met de strategische zet 1. Td1-a1! om met a2-a4 een tweede front te openen. De hele partij, met uitgebreid commentaar, kunt u hier naspelen. Om zetten te doen hoeft u alleen op de pijltjes onder het schaakbord te klikken.

Alle informatie over het schaken in Boxtel vindt u op de Dubbelschaak-website. Onder 'reacties' kunt u uw commentaar en oplossing van de opgave van de week kwijt.

donderdag 4 september 2008

Strategie en tactiek

Hoewel de termen nog al eens door elkaar gehaald worden, bedoelt men met ‘strategie’ in het algemeen het maken en uitvoeren van plannen voor de lange termijn. Zowel in de krijgskunde als de economie wordt de term zo gebruikt en bij schaken is het al niet anders. Bij tactiek gaat het in de oorlogsvoering om de concrete gevechtshandelingen, in het bedrijfsleven over operationele beslissingen op kortere termijn, en in de schaaksport om de directe slagwisselingen. De resultaten van die slagwisselingen kunnen systematisch worden uitgerekend. Ze kunnen al dan niet het materiële evenwicht verstoren of zelfs tot mat leiden.

In de tactische aspecten van het schaakspel, het concrete rekenen dus, is de moderne computersoftware de mens ver overvleugeld. Maar strategisch zijn de menselijke topspelers superieur. Al rekent een computer in iedere stelling tegenwoordig zo’n tien zetten vooruit, de grootmeester houdt de partij meestal met strategisch spel gemakkelijk in evenwicht. Hoe doet zo’n grootmeester dat? Zelf houden ze het op intuïtie.

De ontdekkers van het strategische schaak waren de eerste twee officiële wereldkampioenen Wilhelm Steinitz en Dr. Emanuel Lasker. Zij maakten onderscheid tussen voordeeltjes voor de langere termijn, zoals een betere pionnenstructuur of het loperpaar, tegenover tijdelijke voordelen, zoals ontwikkelingsvoorsprong en ruimtevoordeel. Veel partijen speelden ze in “Vorgabestil”, zoals dat toen werd genoemd. Ze accepteerden schijnbaar achteloos tijdelijke nadeeltjes om op de lange duur de partij met hun eigen duurzamere strategische voordeel te beslissen.

De werkelijkheid op het schaakbord is echter beperkt. Het aantal mogelijkheden is ontzagwekkend groot, maar de moderne computers zijn razendsnel. Deep Blue, de IBM-computer die in 1997 nipt wereldkampioen Gary Kasparov in een match versloeg, evalueerde gemiddeld 126 miljoen stellingen per seconde. Als u zich realiseert dat computerchips iedere twee jaar dubbel zo snel worden, begrijpt u dat het schaakspel binnen niet al te lange tijd gewoon uitgerekend kan worden. En niet alleen het schaakspel: ook economische beslissingen kunnen in de toekomst veel beter op grond van computerberekeningen worden genomen, dan op basis van de intuïtie van de topmannen. Om over de oorlog maar te zwijgen. Alles is dan tactiek geworden. Het zo deftige woord ‘strategie’ is daarna voorbehouden voor de boerenslimheid waarmee de mens zijn beperkte vermogens weet te maskeren.



In opgave 237 vragen wij u een strategische oplossing te bedenken. Althans: in mijn jeugd stond de zet die Fischer hier met wit speelde, bekend als een staaltje van groot strategisch inzicht. Nu vindt Fritz de zet snel en stelt nog twee gelijkwaardige alternatieven voor.



In opgave 236 won Rick van Loy met zwart overtuigend van Internationaal Meester Twan Burg via het fraaie 1. … Tf8-f5!!, waarna wits dame verloren gaat. Bijvoorbeeld 2. Dg5-g4 h7-h5 en wit moet in een dodelijk aftrekschaak gaan staan.

U vindt een animated gif van de oplossing op dubbelschaak.nl. Onder 'REACTIES' (gewoon even erop klikken onder dit bericht) kunt u opmerkingen kwijt en natuurlijk de oplossing van de opgave van de week.