Jos van Nimwegen

Na complicaties bij een operatie is donderdag 19 maart op 78-jarige leeftijd Jos van Nimwegen overleden. Een dag eerder kwam zijn kleinzoon bij een motorongeluk om het leven. Wat een verschrikkelijk scenario.

Jos van Nimwegen kwam eind jaren zestig met zijn gezin terug naar Nederland. Hij had jaren op Aruba gewerkt. In Boxtel werd hij adjunct-directeur van de MAVO-school, waar mijn vader directeur was. Daarom kwam hij weleens bij ons thuis. Ik daagde in die tijd iedereen uit om een potje te schaken. Ook Van Nimwegen kwam er niet onderuit, maar hij bleek veel te sterk voor me. Terwijl hij rustig doorging met zijn gesprek wist hij me met een half oog op het bord gemakkelijk te verslaan. Dat was geen wonder, want hij was een ervaren clubschaker. Bij hem thuis bleek een hele serie openingsboekjes van Euwe in de boekenkast te staan. En de Praktische Schaaklessen van Euwe en verschillende deeltjes van Zo leert u goed schaken.

In 1970 werd in Boxtel De Waltoren opgericht, de schaakclub waar het huidige Dubbelschaak uit is ontstaan. Op de oprichtingsvergadering was ik veruit de jongste aanwezige. Achteraf denk ik dat ik er als schooljongen alleen van mijn ouders naar toe mocht, omdat Van Nimwegen er ook naar toe ging. Het was al snel duidelijk dat er een schaakclub moest komen. De vertegenwoordiger van de Noord-Brabantse Schaakbond, die de vergadering leidde, had borden en stukken meegebracht. Daarmee werd een zogenaamd gongtoernooi gehouden. De wedstrijdleider sloeg om de vijf seconden op een gong en dan moest er worden gezet. We speelden in twee groepen. Van Nimwegen won de ene groep. Ik de andere.

Van Nimwegen was het eerste jaar verreweg de sterkste schaker van de nieuwe club. Hij adviseerde me met zwart Siciliaans te spelen tegen 1. e2-e4 en op alle andere openingen Koningsindisch. Dat bleek een uitstekend advies. En hij waarschuwde me ook niet te snel te spelen en vooral op te blijven letten als ik meende beter te staan. Het lukte Van Nimwegen dat eerste jaar net niet om clubkampioen te worden. Dat werd Laurens Quinten uit Liempde. In het tweede jaar bleken verschillende jonge spelers zo enorm vooruit te zijn gegaan, dat hij niet meer tot de Boxtelse top hoorde. Rond 1973 is Van Nimwegen voor zo ver ik weet met schaken gestopt.

Ik heb altijd gedacht dat hij zich nog wel eens op de schaakclub zou laten zien. Dan had ik hem bedankt voor zijn wijze raad. Dat is nu te laat. Rest mij alleen zijn familie en kennissen veel sterkte wensen.


Opgave 233 is een stelling uit Praktische Schaaklessen van Euwe. Wit speelt en wint.


In opgave 232 houdt wit remise met 1. Pa5-c6!! Dc5xc6 2. f4-f5! Vervolgens zet hij zijn toren op f4, waarna er een vesting is ontstaan. Wit mag zijn a-pion rustig verliezen. Hij speelt met zijn toren op en neer van f4 naar f3. Zwart kan niets zinvols ondernemen.

Alle informatie over de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

Tim Krabbé

In de Sprinter tussen Haarlem en Utrecht speelde Tim Krabbé, de schrijver van het Boekenweekgeschenk van dit jaar, afgelopen zondag snelschaakpotjes tegen het publiek. Daarna speelde hij tegen Hans Böhm een demonstratiepartij met levende stukken in de Stationshal van Utrecht CS. In de pers werd Hans Böhm, zoals gebruikelijk, grootmeester genoemd en Tim Krabbé een verdienstelijk schaker. Dat is allebei onjuist: Hans Böhm heeft nooit de grootmeestertitel gehaald. En Tim Krabbé is geen verdienstelijk schaker, maar een echte crack die qua niveau nauwelijks voor Böhm onderdoet.

Krabbé’s schaakdemonstratie kwam net op het moment dat de schaakwereld zich zorgen om hem begon te maken. Jarenlang onderhield Krabbé het leukste schaakblog ter wereld. Maar het afgelopen jaar is de constante stroom Chess Curiosities die hij er publiceerde plotseling opgedroogd. In het laatste bericht meldde hij dat veel schakers hun zorgen over zijn gezondheid aan hem mailden, maar dat hij misschien wel te fit is en daarom veel tijd besteed aan zijn andere sport: wielrennen. Gezien het boekenweekprogramma heeft hij zijn verkering met het schaakspel echter niet uitgemaakt. Gelukkig maar: waar liefdesperikelen toe kunnen leiden, leest u in Een bord vol vlinders.



Eén van de mooiste curiosa uit Krabbé’s verzameling is de combinatie uit de diagramstelling hierboven, die in twee verschillende partijen op het bord kwam. Dit is de versie uit een partij tussen Tylkowski en Wojciechowski die waarschijnlijk in 1931 in Poznan is gespeeld. Zwart won met 1. … Td2xb2!! 2. Pa4xb2 c3-c2! 3. Tb7xb6! c5-c4!! 4. Tb6-b4! a7-a5! 5. Pb2xc4 c3-c2 6. Pc4xa5 c2-c1D+ 7. Kg1-h2 Dc1-c5 enzovoorts. Zwart moet de onwaarschijnlijke pionnendoorbraak met alle zijvarianten nauwkeurig hebben uitgerekend.



Maar nu opgave 232: volgens mij klopt het ‘enzovoorts’ niet en is de slotstelling remise. Dat heb ik vorig jaar ook aan Tim Krabbé laten weten, maar het staat nog niet op zijn site. Hij liet me wel weten dat hij het met me eens is. Weet u de remise te vinden?



Opgave 231 was een studie van de gebroeders Platov uit 1909. Wit wint met 1. Le7-f6 d5-d4 2. Pg1-e2 a2-a1D 3. Pe2-c1!! (3. Lxd4+ Dxd4 4. Pxd4 Kxd4 5. Kf4 Kxd3 6. Kg5 Ke4 7. Kh6 Kf5 8. Kxh7 Kf6 is remise) en nu dreigt er ineens 4. Lg5 mat. Het paard is onkwetsbaar wegens 4. Lg5+. 3. … Da5 helpt niet wegens 4. Lxd4+! En 3. … h6 faalt op 4. Le5!

Alle informatie over het schaken in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

Orang-oetang

Behalve keiharde wetenschap is schaken een sport van helden en sukkels, grote geesten en minkukels en de daarbij behorende merkwaardige voorvallen. In hun geschiedschrijving nemen schakers het niet zo nauw met de waarheid. Een mooi verhaal is veel belangrijker. In toernooiverslagen en biografieën van de spelers staan dan ook de meest onwaarschijnlijke taferelen beschreven, voor het grootste deel op z’n zachtst gezegd verdichtsels. Het thema van de Boekenweek is een mooie aanleiding om eens te kijken naar de dierenverhalen uit de schaakliteratuur. Want behalve paarden, spelen ook honden, katten en opmerkelijk genoeg vooral apen een belangrijke rol.

Aljechin speelde in de WK-match met Euwe regelmatig met een kat op schoot, volgens sommigen wegens Euwe’s kattenallergie. Euwe was bepaald niet verlegen en heeft talloze boeken gepubliceerd, maar hij rept met geen woord over enige allergie, dus geloof er maar niets van. Er zijn allerlei verhalen over blaffende en bijtende honden in de toernooizaal, waar natuurlijk álle schakers allergisch voor zijn, maar geloof me: ik heb er in veertig jaar competitiewedstrijden en toernooien nooit iets van gemerkt. Maar wat Savielly Tartakower overkwam …

Tartakower, een zeer gerenommeerde grootmeester, was in het New York International Chess Tournament van 1924 geweldig op dreef. Op een rustdag bezocht hij samen met een paar collega’s de dierentuin. Bij het apenverblijf aangekomen, leek een orang-oetang de aandacht te willen trekken van het groepje schakers. De anderen liepen door, maar Tartakower vond het erg amusant en bleef bij de apenkooi zitten.

De volgende dag opende hij met wit zijn partij tegen Geza Maroczy met 1. b2-b4, een zeer ongebruikelijke zet. In verschillende bronnen staat vermeld dat de andere toernooideelnemers de opening onmiddellijk spottend de Orang-Oetang-Opening noemden, omdat de zet kennelijk door de primaat aan Tartakower was gesuggereerd.

De werkelijkheid is natuurlijk anders. Na het verplichtende 1. b2-b4 kan wit in veel gevallen nauwelijks vermijden dat hij al vroeg in de opening ook b4-b5 moet spelen. In een kort na het toernooi gepubliceerde analyse van zijn partij tegen Maroczy beweert Tartakower zelf dat die manoeuvre hem aan het klimmen van de orang-oetang uit de dierentuin deed denken. Het verhaal over de ad remme collega's en het gezamenlijke zoo-bezoek is waarschijnlijk een verdichtsel van latere datum. De naam Orang-Oetang-Opening voor 1. b2-b4 is nog steeds in gebruik. 1. b2-b3 wordt door Bent Larsen zelfs de Baby-Orang-Utang genoemd.

Dat schakers geen dierenfabels nodig hebben, bewijst opgave 231, één van de mooiste paardentrucs aller tijden. Wit speelt en wint.

In opgave 230 speelden de paarden ook al een hoofdrol. Wit geeft mat met 1. Te8-d8+ Dxd8 2. Pf6-e8+ Dd8xe8 3. f7xe8P mat.

Alle informatie over de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

Stappenmethode.nl

Heel, heel lang geleden ging het ongeveer zo. Vader zat met opa aan tafel. Tussen hen in stond een merkwaardig spel dat ik nog nooit had gezien. Ze rookten allebei een sigaar. Mamma bracht koffie. En ik moest stil zijn. Na dagen zeuren leerde opa me de regels en de beginselen van het spel. Althans wat hij er van wist en dat bleek al gauw niet zo veel te zijn. Maar hij zat wel vol verhalen. Over toernooien en grootmeesters. En over de kou in die nacht toen Euwe wereldkampioen werd en er honderdduizend mensen op het Rokin stonden.

Schaken leren is tegenwoordig iets heel anders. Alle methodes van vroeger, die van opa voorop, waren broddelwerk in vergelijking met de Stappenmethode van Brunia en Van Wijgerden: een megaproject met werkboeken, leerboeken en cd’s en zelfs docentenhandleidingen met bijbehorende opleidingen tot jeugdschaakleider en trainer.

Na enkele mislukte experimenten is Cor van Wijgerden er kort geleden in geslaagd de juiste partners te vinden om zijn methode te digitaliseren. Als de nieuwe Chess Tutor echt zo goed is als de demo doet geloven, is hiermee voor de komende decennia een norm gezet. Niemand minder dan Stefan Meyer-Kahlen tekende voor de software; Meyer Kahlen is het brein achter het schaakprogramma Shredder dat al twaalf keer de wereldtitel computerschaak behaalde. Shredder is op de achtergrond ingebouwd in Chess Tutor, zodat het programma niet alleen kan zeggen of de cursist een opgave goed of fout heeft opgelost, maar ook kan laten zien waarom. Bovendien zijn allerlei andere spelvormen geprogrammeerd die handig zijn om beginners met bepaalde aspecten van het spel vertrouwd te maken. Vooralsnog is alleen Stap 1 verkrijgbaar, maar de demo belooft veel voor de vervolgstappen.

In de loop van de jaren heb ik maar één serieus punt van kritiek op de Stappenmethode gehoord: het ontbreken van smeuïge verhalen en schaakromantiek. Voor de papieren versie wist van Wijgerden die kritiek altijd overtuigend af te weren. De methode leverde het schaak, maar de smaak en de kraak moesten van de docent komen. De Chess Tutor lijkt echter vooral bestemd voor loners met een oortje en nintendo-duimen. En dan schiet het programma tekort. Er zijn geen special effects, er is geen geluid bij en niet één plaatje. Ik betwijfel of je zo de jeugd bereikt. Zelf mis ik vooral de verhalen van opa. En het programma ruikt niet eens naar koffie en sigaren.


Op stappenmethode.nl vindt u meer informatie over de methode en de nieuwe Chess Tutor. Er staan ook iedere dag acht opgaves op de site: van stap 1 t/m 8. Onze opgave 230 is de stap 5 opgave van afgelopen maandag. Zoals bij de Stappenmethode gebruikelijk verklappen we alleen dat wit aan zet is. U moet de beste zetten vinden.


Opgave 259 komt uit de partij Topalov-Kamsky, Sofia 2006. Wit won met 1. Le6-f5! Tf8-f7 2. Te5xe7! en zwart gaf op wegens 2. .. Txf7 3. Dh8+ Kf7 4. Dxf6+ Ke8 5. Dh8+ Kf7 6. Dg7+ Ke8 7. Dg8 mat.

Alle informatie over het schaken in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.