Koninginnendag

De spelling van de Nederlandse taal kent één bijzonder kwestieuze regel: die van de tussen-n. De hoofdregel luidt aldus: “Schrijf -en- als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat uitsluitend een meervoud op -(e)n heeft.” Een voor de hand liggend voorbeeld is: “koninginnensoep”.

Die regel kent een aantal uitzonderingen. Er wordt geen tussen-n geschreven als het eerste deel van de samenstelling verwijst naar een persoon of zaak die uniek is in zijn soort. Voorbeelden: “zonneschijn”, want er is maar één zon, en “Koninginnedag”, want wij hebben maar één koningin.

Er zijn nog meer regels en uitzonderingen en dat terwijl Nederlanders toch al niet van regels houden en al helemaal niet van uitzonderingen. Maar echt onduidelijk is het niet: het gaat niet om een meervoud, maar om een genitief. In België wordt jaarlijks op 15 november Koningsdag gevierd: de dag van de koning. En wij vieren Koninginnedag, de dag van de koningin. Alleen hadden de regeltjesmakers natuurlijk wel mogen bedenken dat het vrijwel altijd om een tweede naamval gaat, zodat de tussen-n bijna nooit noodzakelijk is. “Bessesap” en “boekebon” zijn ook gewoon het sap van een bes en een bon voor een boek. En om van een boerendochter te veronderstellen dat ze niet één unieke vader heeft, is toch op zijn minst een beetje merkwaardig.

Nu het niet zo heel lang meer kan duren voordat Koningin Beatrix zal aftreden, wordt het tijd na te denken wat we met Koninginnedag gaan doen. Koningsdag is natuurlijk een optie, maar ik zou liever een tussen-n toevoegen. We kunnen dan op Koninginnendag behalve de altijd stralende Máxima alle koninginnen memoreren waar we in Nederland al sinds 1890 van hebben mogen genieten. Voor republikeinen organiseren we dan een groot schaaktoernooi om de kracht van de dame te vieren. Of desnoods een bijenmarkt.

Het komt niet vaak voor dat er meerdere koninginnen op een schaakbord figureren. Opgave 318 komt uit een partij tussen Anatoly Lein en Joel Benjamin uit het Amerikaans kampioenschap van 1986. Wit speelt en wint. En wegens koninginnendag krijgt u ook nog een bonusvraag: hoeveel dames kunnen er op een schaakbord staan zonder dat ze elkaar aanvallen?

Opgave 317 illustreert de rekenkracht van Vishwanathan Anand. Kramnik dacht hier met wit in het voordeel te komen met de leuke afwikkeling 1. Pf3xd4 Df6xd4 2. Te1-d1 Pd7-f6 3. Td1xd4 Pf6xg4 4. Td4xd7+ Ke7-f6 5. Td7xb7 Tc3-c1+ 6. Lb5-f1.

Anand had het allemaal al lang zien aankomen en antwoordde koeltjes 6. … Pg4-e3!! waarna wit, ongetwijfeld met een rood hoofd, de partij meteen opgaf. Hij verliest een stuk en als hij het paard slaat loopt de zwarte pion door.

Alle informatie over de beoefening van het schaakspel in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

WK in Sofia

Gisteren is, als Vulcanus tijdig toestemming verleende, in de Bulgaarse hoofdstad Sofia een match om het wereldkampioenschap schaken begonnen tussen Vishwanathan Anand en Vesselin Topalov. Op het moment van dit schrijven schijnt Anand volgens diverse bronnen op internet nog in Frankfurt op het vliegveld te vertoeven, terwijl de wereldschaakbond al heeft laten weten geen uitstel van de eerste partij te dulden. Daar komt gegarandeerd weer een hoop heisa van, maar Sofia moet hoe dan ook bereikbaar zijn, dus ik ga ervan uit dat er is gespeeld. Het is te hopen dat de landelijke media serieus aandacht aan de match zullen besteden. Helemaal zeker ben ik daar niet van. Gisterochtend had zelfs De Volkskrant geen voorbeschouwing en toch is daar, zelfs zo lang er geen stoel-, zonnebril-, yoghurt-, of toiletschandaal is uitgebroken, alle aanleiding toe.

Wereldkampioen Vishwanathan Anand en oud-wereldkampioen Vesselin Topalov zijn allebei spelers die het vooral van hun brille moeten hebben. Als ze daarmee een dynamische stelling kunnen krijgen, gaan ze nooit een offer uit de weg. Ze staan al lang in de top van de wereldranglijst. Met hun scherpe stijl weten ze allebei regelmatig Vladimir Kramnik te verslaan, de verdedigingskunstenaar die nauwelijks ooit een aantoonbare fout maakt en indertijd Garry Kasparov met een puur verdedigende strategie de wereldtitel wist te ontnemen. Topalov was al eerder wereldkampioen, maar verloor een WK match tegen Kramnik in 2006 na een eindstand van 6-6 in de tiebreak. Anand won in 2007 in Mexico City het toernooi om het wereldkampioenschap en verdedigde de titel met succes in een match tegen Kramnik: Anand won met 6½ - 4½. De onderlinge score tussen Topalov en Anand in partijen met een normaal speeltempo is 11-10 bij 23 remises in het voordeel van Topalov.

De 40-jarige Anand stond in het verleden vooral bekend als supersnelle speler. Toen hij zich als jeugdspeler pas in de kringen van grootmeesters ophield, placht hij zijn tegenstanders in grote verlegenheid te brengen door vaak niet meer dan twintig minuten over een complete partij na te denken. Sinds hij dat moordende tempo heeft afgeleerd, maakt hij echter nog meer slachtoffers: nu wordt ieder minuscuul foutje op zeer doordachte wijze afgestraft. Topalov is vijf jaar jonger. Hij deed er aanmerkelijk langer over om door te breken naar de absolute wereldtop, maar sinds hij daar gearriveerd is, heeft hij een geweldige reputatie. Vooral zijn positionele kwaliteitsoffers zijn bijzonder gevreesd. Soms lijkt het er zelfs op dat hij een heel andere schaal hanteert voor de waarde van de stukken en liever met een loper of paard speelt, dan met een toren.

In de laatste WK-match liet Kramnik zich door de rekenkracht van Anand verrassen. Kramnik speelde in de diagramstelling 1. Pf3xd4 Df6xd4 2. Te1-d1, een schijnoffer waarmee hij ongetwijfeld voordeel meende te halen. Anand had echter veel verder gekeken. Er volgde 2. … Pd7-f6 3. Td1xd4 Pf6xg4 4. Td4xd7+ Ke7-f6 5. Td7xb7 Tc3-c1+ 6. Lb5-f1 en nu kwam de aap uit de mouw. Opgave 317: zwart wint.

Opgave 316 was is het slot van een eindspelstudie van Troitzky. Wit wint met 1. Pg8-f6+ Ke8-e7 2. g7-g8P+ Ke7-d8 3. Pd4-e6+ Kd8-c8 4. Pg8-e7+ Kc8-b8 5. Pf6-d7+ Kb8-a7 6. Pe7-c6+ Ka7-a6 7. Pe6-c7 mat.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

P.S. 22 april:
Intussen is het speelschema aangepast en Anand is in Sofia gearriveerd. De eerste partij wordt gespeeld op zaterdag 24 april. Topalov heeft wit. De officiële website vindt u hier. Live-partijen en analyses kunt u ook volgen via Schaaksite.nl.

Kinderlijk spel

Picasso heeft wel eens gezegd dat hij op vierjarige leeftijd al kon tekenen als Rafaël, maar dat hij zijn hele leven moest ploeteren om te leren schilderen als een kind. De uitspraak schetst voorbeeldig wat er met de kunsten in de 20e eeuw gebeurde. De techniek raakte op de achtergrond. Alles ging enkele nog om expressie. Vooral in de beeldende kunst werd het usance om zo maar wat aan te rotzooien (Karel Appel), maar ook in de literatuur (James Joyce, Finnigan’s Wake) en de podiumkunst (van punk tot performance art) zijn talloze werken gerealiseerd waarvan de gewone man niets anders kan zeggen dan “Dat kan mijn kleine zusje ook”.

Ook schaken heeft allerlei kunstzinnige aspecten. Zonder creativiteit en inspiratie komt een grootmeester niet ver. Maar nog veel belangrijker is de techniek: zuivere kennis over allerlei type stellingen en diep inzicht in nog veel meer trucs. De ontwikkeling van beginneling naar gevorderde speler is nergens zo goed te zien als in jeugdtoernooien. Dubbelschaak ’97 organiseert aanstaande zondag het laatste in een reeks van vijf zogenaamde Grand Prix-toernooien voor jeugdspelers uit de districten ’s-Hertogenbosch en Tilburg van de Noord-Brabantse Schaakbond. Er zijn ongeveer honderd deelnemertjes die ingedeeld worden op sterkte volgens de Stappenmethode.

Bij de absolute beginners, die nog geen enkel Stappendiploma hebben gehaald, zie je dat ze moeite moeten doen reglementaire zetten te bedenken. Zijn ze een paar maanden verder, dan hebben ze daar geen last meer van en proberen ze in een noodtempo alles te pakken wat er te pakken valt. Daarna komt het moment dat ze van opa het herdersmat hebben geleerd. In de groep van Stap 1 en Stap 2 vallen er altijd weer talloze slachtoffers. Iedere jeugdschaakclub besteedt wel een paar lessen om de kinderen bij te brengen dat de lompe aanval gemakkelijk te pareren is en dat het helemaal fout is om de dame zo vroeg in het spel te brengen, maar bij sommige kinderen duurt het lang voor ze het door hebben. En intussen marcheert de Stappenmethode steeds verder. Bij Stap-3 en hoger zitten doortrapte trukendozen achter het bord, waar de meeste oudere clubschakers verschrikkelijk voor moeten oppassen. Ineens snappen ze hoe het spelletje gespeeld moet worden. Maar ze spelen fris, creatief, geïnspireerd en dat valt de oudere routineuze schuivers zwaar. Ze kunnen de ontwikkeling van de jeugd niet bijhouden en dat is geen wonder. Want wie echt schaken wil leren, moet leren spelen als kinderen. Het is net kunst.

Op Stappenmethode.nl staan iedere dag acht opgaven van Stap 1 tot en met 8. Deze week onder andere bovenstaand probleem (stap 7) van Troitzky. Opgave 316: wit speelt en wint.

Opgave 315 komt uit een partij tussen Smyslov-Fuller, Hastings 1968. Wit won met 1. Pe4-f6+! Lg7xf6 2. Db1-g6+! En zwart kon opgeven wegens 2. … Kg8-h7 3. Td1-d7 Pc7-e8 4. Lc4-e6.

Voor wie wil komen kijken bij de finale van het Grand Prix Toernooi in Boxtel: zondag 18 april, aanvang 10.00 uur in De Walnoot. De prijsuitreiking is rond 13.00 uur. Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel en omgeving vindt u op dubbelschaak.nl.

De Meierijcup

Ieder seizoen schrijft de Boxtelse schaakclub Dubbelschaak een bekercompetitie om de Meierijcup uit. Het toernooi, dat op een aantal dinsdagavonden plaatsvindt in Grand Café Rembrandt, staat open voor spelers van alle verenigingen uit de omgeving. Het speelschema lijkt het meest op dat van de Champions League in het voetbal: een knock-outsysteem voorafgegaan door poulewedstrijden. De topspelers uit de regio worden zo gelijk mogelijk over de diverse poules verdeeld. Net als bij het voetbal worden er steeds twee partijen gespeeld, alleen niet thuis en uit, maar één keer met wit en één keer met zwart. Bij een gelijke eindstand volgt er een verlenging: twee potjes snelschaken met vijf minuten bedenktijd. Staat het dan nog gelijk, dan volgt de ‘sudden death’: wit vijf minuten bedenktijd, zwart vier, wit móet winnen, bij remise gaat zwart door.

In deze periode van het jaar staan de kwartfinales op het programma. In de poulewedstrijden zijn geen verrassingen gevallen. Alle topspelers zijn door en dat levert mooie affiches op, om het sportjargon maar even te handhaven. Zo speelt Dubbelschaakkampioen Job de Lange tegen correspondentieschaakgrootmeester Peter Boll: een beladen wedstrijd omdat De Lange dit seizoen in de strijd om het clubkampioenschap al is uitgeschakeld, terwijl Boll zo goed als zeker is van de play-off. Zelf speel ik in de kwartfinale een echte klassieker tegen Hans Heijstek. Het is jammer dat niemand de statistieken goed heeft bijgehouden, maar ik vermoed dat we inmiddels ruim honderdvijftig officiële partijen tegen elkaar hebben gespeeld. Keer vier uur (want zo lang duurt een gemiddelde partij wel), wat betekent dat we minstens vijfentwintig volle dagen tegenover elkaar hebben gezeten.

Anders dan bij voetbal worden bij het schaakspel wel af en toe vernieuwingen ingevoerd. Vroeger bestond een schaakklok uit twee wekkers die om de beurt liepen. Nu zo ongeveer overal op de wereld met digitale klokken wordt gespeeld, is het mogelijk de bedenktijd te maximeren, zonder heftige tijdnoodscènes met onvermijdelijke overgekookte emoties uit te lokken. In de Meierijcup wordt tegenwoordig gespeeld met een bedenktijd van vijftig minuten per persoon voor de hele partij plus tien seconden per zet. Dat is weinig genoeg om het gruwelijk spannend te maken en twee potjes op een avond te spelen, maar maakt het onmogelijk om in de tijdnoodfase puur op tijdsoverschrijding te spelen. Vooral voor de scheidsrechters blijkt dit technische foefje een enorme uitkomst. Bij het schaakspel hoeven ze nu helemaal niets meer te doen. Is er in de voetbalsport ook niet zoiets te bedenken?

De opgave van de week (nummer 315 al weer) komt uit een partij van de onlangs overleden ex-wereldkampioen Vassily Smyslov. Wit speelt en wint.

Vorige week was er geen opgave, dus deze week is er ook geen oplossing.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.

Dubbelschaak overklast Middelburg

Invallers wijzen de weg naar 7½ - ½

Met twee invallers in de gelederen trad het eerste team van Dubbelschaak afgelopen zaterdag aan tegen Middelburg. De Zeeuwen waren al gedegradeerd, maar omdat Dubbelschaak zelf na een slecht seizoen nog niet honderd procent veilig was, werd toch met enige zorg op de wedstrijd vooruitgekeken, zeker toen bleek dat twee vaste eerste teamspelers door omstandigheden moesten afzeggen. De invallers kweten zich echter uitstekend van hun taak: ze brachten de eerste twee overwinningen op het bord en legden zo de basis voor een monsterscore.

Michiel Luijpen was als eerste klaar. Hij werd met zwart aangenaam door zijn tegenstander verrast toen die op f7 twee stukken voor een toren en een pion ruilde. Dergelijke afwikkelingen zijn heel vaak mogelijk, maar bijna altijd onverstandig en dat was ook dit keer het geval. Zwart kreeg snel het betere spel en mocht na nog een foutje van de tegenstander het eerste punt noteren. Niet veel later zorgde de andere invaller, Diederik Claassen, voor de tweede overwinning. Hij had de partij met wit scherp opgezet, maar zwart hield de verdediging aanvankelijk keurig op orde. Maar toen de zwartspeler even later dacht naar een remiseachtig eindspel te kunnen afwikkelen, bleek Claassen een venijnige truc in de stelling te hebben gebouwd. Toen ongeveer tegelijkertijd Guido Jansen, de topscorer van het team, ook een vol punt binnenhaalde, was het voor iedereen duidelijk dat Dubbelschaak de overwinning niet meer kon ontgaan.

Met een 3-0 voorsprong had Dubbelschaak op alle overige borden een duidelijk overwicht. Met uitzondering misschien van het tweede bord, waar Martien van der Meijden met wit een onzorgvuldige openingsbehandeling met een moeizame stelling had moeten bekopen. Hij stelde echter al snel orde op zaken door remise te forceren. Direct daarna bracht Huub van Dongen op het eerste bord het beslissende punt binnen. In een erg gedateerde variant van het Koningsindisch bleek hij veel beter thuis dan zijn tegenstander. In het middenspel kwam hij met een onverwachts schijnoffer in het voordeel. In het eindspel zette hij zijn tegenstander vervolgens helemaal vast.

Hilarisch einde
Dat de overige drie borden evenzoveel punten zouden opleveren, was toen nog niet triviaal. De Boxtelse spelers stonden beter, maar er was heel wat eindspeltechniek voor nodig om het voordeel in winst om te zetten. Als eerst slaagde daar Wil van Lankveld in, waarna de wedstrijd plotseling een hilarisch einde kreeg. Rob van Meurs en Michel van der Stee hadden een totaal verschillend eindspel op het bord, maar konden allebei afwikkelen naar een eindspel van koning, toren en b-pion tegen koning en toren waarbij de verdedigende koning was afgesneden van het promotieveld. Even later stonden er twee precies dezelfde stellingen op het bord waarin de Middelburgers allebei konden opgeven.

Met nog één ronde te gaan heeft Dubbelschaak weer aansluiting gevonden met de middenmoot. De laatste ronde wordt op 17 april gemeenschappelijk gespeeld in Sas van gent. Dubbelschaak speelt dan tegen het al gedegradeerde Botwinnik uit Zoetermeer.

Overige teams
Dubbelschaak-2 is na een 3-5 thuisnederlaag tegen De Drie Torens-2 uit Tilburg gedegradeerd uit de hoogste klasse van de Brabantse competitie. Het enige lichtpuntje in de wedstrijd was de gedegen overwinning van Gilion Berkelmans. Het derde team van Dubbelschaak won via overwinningen van Jaap Gottlieb, Hans Bakx, Jon van Kuijk en Peter van Houtum van Nuvema-5 uit Oosterhout.

Uitslagen en tussenstand KNSB-competitie klasse 3F
Uitslagen en standen NBSB-competitie

In Memoriam Vasily Smyslov

Zaterdag 27 maart is schaakgrootmeester Vasily Smyslov op 89-jarige leeftijd overleden. Hij was slechts één jaar wereldkampioen (1957-1958), maar in de jaren vijftig van de vorige eeuw was hij lange tijd onbetwist de sterkste speler van de wereld. Smyslov bleef tot op hoge leeftijd een wereldtopper. In 1984 werd hij pas in de finale van het kwalificatietoernooi voor een directe match om het wereldkampioenschap uitgeschakeld door Gary Kasparov. Wie zijn partijen naspeelt, krijgt de indruk dat schaken doodeenvoudig is. De stukken gaan als vanzelf naar de goede velden. Smyslov streefde naar volkomen harmonie in de stelling en er werd van hem gezegd dat hij aan het bord weinig rekende, maar vooral op intuïtie speelde.

Ongetwijfeld zullen de schaaktijdschriften de komende tijd uitpakken met lyrische beschrijvingen van Smyslovs prestaties. Zijn prachtige partijen zullen opnieuw worden afgedrukt. Veel minder bekend is echter Smyslovs carrière als eindspelcomponist. Onderstaande stelling met als opgave “Wit speelt en wint” componeerde hij al in 1936.

Smyslovs studies zijn veel te moeilijk om als opgave te geven. Maar pak er ter ere van Smyslov even een bord bij: je weet niet wat je ziet. Wit kan winnen met 1. Lc2-b1! a2-a1D+ 2. Ka4-b5 Zwart slaagt er nu niet in om met zijn dame de witte g-pion te stoppen, maar hij heeft wel een andere verdediging. 2. … Lf2-g3! 3. g6-g7 Lg3-b8! Als wit nu onoplettend 4. g8D speelt, volgt 4. … Da5+. De dame kan niet worden genomen wegens pat en als de koning wegloopt, blijft de dame hem achtervolgen. Ook 4. f6 is niet goed: na 4. … Da3 houdt zwart de pionnen tegen of ontsnapt met pat. Toch kan wit winnen, namelijk met 4. g7-g8L!!, de minst gebruikelijke minorpromotie. Er dreigt mat op d5, dus zwart moet zijn loper spelen en dan komt de aap uit de mouw: 4. … Lb8-f4 5. Lg8-a2! De twee witte lopers van de witte velden hebben de witte dame opgesloten. Zwarts loper kan nog net het witte paard ophalen en de f-pion tegenhouden, maar dan blijkt zijn koning ineens in een matnet te zitten. 5. … Lf4xd2 6. f5-f6 Ld2-f4 7. f6-f7 Lf4-d6 8. Kb5-c6 Ld6-b4 9. Kc6-c7 en de matdreiging op d5 is niet meer te verhinderen.

Ook als zanger genoot Smyslov bekendheid.

Daar steekt opgave 313 van vorige week (uit Alice in Wonderland) schril bij af. Wit geeft mat door 1. Pf5-g3+ Ke4-e5 (of 1. … Kd3 of d4 2. Dc3 mat) 2. Dc1-c5+ Ke5-e6 Dc5-d6 mat.

Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.