Spaans

Wie net als de middeleeuwse pelgrims op hun tocht naar Santiago de Compostella bij Roncesvalles Spanje binnenkomt, kan er niet om heen. Hier wordt herdacht hoe Ridder Roelant zich in het jaar 778 dood vocht tegen de Saracenen. Karel de Grote en zijn manschappen kwamen te laat. Als direct gevolg bleven grote delen van het Iberische schiereiland onder Moors bestuur. Zo kwamen kunst en cultuur uit het Midden-Oosten naar Europa. En ook het Arabische schaakspel. Pas toen Isabella van Castillië (1451-1504) uitgroeide tot de machtigste vrouw ter wereld, kwam er een einde aan de Moorse overheersing. Toen was het ook met de oude trage schaakvorm gedaan, waarin de dame een zwak stuk was. Isabella verdreef zowel de joden als de moslims uit Spanje. En er werd voortaan geschaakt dama alla rabiosa, met de woeste dame die in plaats van één veldje tegelijk plotseling de lijnen en diagonalen ging beheersen.

Meteen werden er boeken over het spel gepubliceerd. Ruy López de Segura (1530-1580), die algemeen als sterkste schaker van de wereld werd beschouwd, had in Italië kennis gemaakt met Pedro Damiano’s Questo libro e da imparare giocare a scachi et de li partiti (Hét boek om schaak te leren spelen en over de partijen). Dat was een ware bestseller. Het werd voor het eerst gedrukt in 1512 in Rome, maar in de 16e eeuw verschenen er maar liefst acht edities. Ruy López vond het maar niks. Hij bracht in 1561 zijn Libro de la invencion liberal y arte del juego del axedrez (Boek over het veelzijdige vernuft en de kunst van het schaken) uit. Zo werd de Spaanse Opening geboren. Want in deel 2, waarin hij de openingen behandelt, raadt Ruy López de lezer aan na 1. e2-e4 e7-e5 2. Pg1-f3 Pb8-c6 voor de zet 3. Lf1-b5 te kiezen.

Ruy López beschrijft ook als eerste het Koningsgambiet 1. e2-e4 e7-e5 2. f2-f4 en introduceert zelfs het woord ‘gambiet’, een offer in de opening om de snelle mobilisatie van de stukken te bevorderen. Het Koningsgambiet werd in de eerste eeuwen na zijn dood wezenloos populair, maar met de Spaanse Opening of Ruy Lopez, zoals het systeem in veel talen wordt genoemd, was hij zijn tijd ver vooruit. Het Handbuch des Schachspiels van Paul Rudolph von Bisguer, de eerste echte openingsencyclopedie uit 1832, beweert dat de waarde van de zet 3. Lf1-b5 ten onrechte in twijfel is getrokken, maar dat het toch echt een “durchaus guter Zug” is. Volgens Bisguer houdt de zet zonder materiële offers de aanval langer vast dan enige andere opening en liggen alle kansen bij wit. “Es ist daher unbegreiflich wie diese Spielart (…) so sehr hat vernachlässigt werden können.” Maar Bisguer zelf wijdt er ook slechts zeven pagina’s aan.

Pas in de 20e eeuw overvleugelde het Spaans alle andere openingssystemen. Er zijn bibliotheken over volgeschreven. NICbase online, één van de kleinere databanken met schaakpartijen op internet, heeft zo’n 80.000 partijen van topspelers met deze opening gecatalogiseerd. Sommige varianten zijn tot meer dan dertig zetten diep onderzocht. De theorie van het Spaans is een tapasbar met duizenden lekkere liflafjes voor liefhebbers geworden. Het Spaanse landschap telt evenzoveel dorre woestijnen als vruchtbare rivierdalen, hoge bergen en oerbossen. In de sommige steden rennen mannen als gekken voor stieren uit, elders heerst de serene rust van de strategische denkers, maar er zijn ook kustplaatsen waar jongelui zich te buiten gaan aan wilde braspartijen. Spaans staat voor oud, middeleeuws en eeuwig onveranderd, maar tegelijkertijd voor hypermodern, nieuw en altijd weer fris. Spaans is hot en zo lang het schaakspel bestaat, zal dat altijd zo blijven.

Na. 1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lb5 a6 4. La4 d6 5. d4 b5 6. Lb3 Pxd4 7. Pxd4 exd4 ontstaat de diagramstelling van opgave 331. De stelling illustreert een typisch verschijnsel uit het Spaans. Zwart heeft met a6 en b5 ruimte veroverd op de damevleugel, terwijl wit ogenschijnlijk zinloze loperzetten deed. Wie er wat langer over nadenkt, zal inzien dat de opmars op de damevleugel niet alleen ruimte won, maar ook de zwarte stelling heeft verzwakt en wits loper zo ongeveer naar het ideale veld heeft gejaagd. De stelling verbergt twee eenvoudige trucs. 330a: Waarom is nu 8. Dd1xd4 fout? En 330b: kan zwart na 8. c3 d3 9. a4 Ld7 10. axb5 gewoon 10. … a6xb5 spelen?

Pedro Damiano heeft minder naam gemaakt. Geheel ten onrechte wordt het belachelijke 1. e2-e4 e7-e5 2. Pg1-f3 f7-f6 tegenwoordig de Damiano-verdediging genoemd. Maar Damiano keurde de zet 2. … f6 scherp af wegens 3. Pf3xe5! (3. Lc4 is ook akelig sterk). Laten we dit voortaan het Damiano-gambiet noemen. Zwart kan het paard moeilijk nemen, want na 3. … f6xe5 4. Dd1-h5+ Ke8-e7 ( 4. .. g6 5. De5+ en 6. Dxh8) 5. Dh5-e5+ Ke7-f7 6. Lf1-c4+ d7-d5 (6. … Kg6 7. Df5+ Kh6 8. d4+ g5 9. h4 gaat mat zoals iedereen weet die wel eens simultaan speelt) 7. Lc4xd5+ Kf7-g6 8. h2-h4 en zwart heeft geen schijn van kans de aanval te overleven. Wit dreigt mat in weinig en op 8. … h6 of 8. …h5 volgt 9. Lxb7.

Opgave 330 van vorige week: komt uit een partij van Tarrasch. Wit wint met de verrassende zet 1. Le5-c7!!, een plachutaa-interferentie in probleemcomponistenjargon. 1. ... Tc8xc7 wordt beantwoord met 2. Df3-b7+! Tc7xb7 3. Tc2xc5 mat. En op 1. ... Dd7xc7 gaat het andersom: 2. Tc2xc5+ Dc7xc5 3. Df3-b7+ Kb5xa4 4. Tc1-a1 mat.

Deze rubriek verschijnt wekelijks op donderdag in Brabants Centrum. Op Schaaksite.nl wordt elke donderdag een link geplaatst naar het nieuwste stukje op dit blog. Alle informatie over de beoefening van de schaaksport in Boxtel vindt u op dubbelschaak.nl.